بندر، را می توان از جنبه مختلف دسته بندی نمود . این دسته بندی ها عبارتند از :
- از نظر ظرفیت
الف) بندر اصلی
بندری که دارای حداقل 2 اسکله و امکانات مورد نياز است و ماهانه 000 ,100 تن کالا از کشتی های اقیانوس پيما در آن تخليه مي‌شود. بندر سيئتل نمونه‌اي از اين بنادر است.
ب ) بندر کوچک
بندری که دارای امکانات تخلیه و بارگیری کالاهایی است که کشتی های کرانه پیما یا کشتی های سبک‌تر از آنها حمل می‌كنند.
ج ) اسکله
سازه‌ای که به منظور بارگیری و تخلیه کشتی ها ساخته می‌شود. گاه، محل پهلوگیری شناورها فاقد موج‌شکن و سایر سازه‌های مورد نیاز برای محافظت از بندر در مقابل جریان ها و امواج است و فقط از یک یا چند اسکله و برخی تجهیزات مورد نیاز برای تخلیه و بارگیری کالا تشکیل شده است.
2) از نظر نوع کاربری
بنادر به طور کلی به 2 دستة نظامی و غیرنظامی تقسیم می‌شوند. بنادر غیرنظامی خود از نظر عملکرد به انواع حمل کالا، مسافری، صيادي و تفریحی تقسيم مي‌شوند. البته یک بندر بزرگ می‌تواند به طور یکجا، همه یا بخشی از عملکردهای فوق را داشته باشد.
بنادر از نظر نوع کاربری به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.
الف ) بندر صنعتی
محلی که در آن کالاهای حجمی مانند غلات، شکر، روغن، مواد شیمیایی و سایر مواد مشابه بارگیری و تخلیه می‌شوند.
ب ) بندر بازرگانی
بندری که برای تخلیه و بارگیری محصولات ساخته شده است. در بندر ويژه حمل کالا، 2 روش کلی بارگیری و باراندازی وجود دارد:
1ـ روش عمودی یا Lift on-Lift off
2ـ روش افقی یا Roll on-Roll off
در این نوع بندر، بر حسب نوع و بسته‌بندی کالا، تجهیزات و امکانات مورد نیاز متفاوت خواهند بود.
بندر بازرگاني ممکن است دارای پایانه کالاهای عمومی، کانتینري، پايانه کالای مواد فله و مایع یا پايانه چندمنظوره باشد.
ج ) بندر تفریحی
بندری که برای استقرار قایق های کوچک تفریحی ساخته می‌شود و اغلب اكثر تجهیزات ضروري و جزئي مورد نیاز و دلخواه قایقران ها را دربردارد. این تجهیزات، شامل مواردي چون وسايل مورد نیاز برای به آب انـدازي قایق هـا، تعمیرگاه هـا، ایسـتگاه های سوخت‌رسـانی، استراحتگاه ها و رستوران ها هستند. اين نوع بندر، به مجموعه‌های لنگرگاهی یا بندر قایق‌های کوچک نیز معروف است. اسکله‌های بنادر تفریحی، اغلب از موج‌شکن های شناور، به ويژه از نوع پانتون، تشکیل شده‌اند.
بندر تفریحی موناکو
د)بندر صیادی
بندری که برای پهلوگیری و تخلیه صید از شناورهای صيادي ساخته می‌شود. تأسیسات یک بندر صیادی را می‌توان به 2 نوع اصلی و عملیاتی تقسیم کرد. تأسیسات اصلی، شامل تأسیسات بیرونی، مانند موج‌شکن ها و پهلوگیری، نظير کانال کشتیرانی، هستند. تأسیسات عملیاتی، شامل تأسیسات حمل‌ونقل، علائم کشتیرانی، نگهداری شناورها و ابزارهای صیادی، تأسیسات پشتیبانی، تکثیر و رهاسازی آبزیان، تجهیزات آماده‌سازی، نگهداری و بسته‌بندی صید، تجهیزات ارتباطی، نگهداری، مدیریت بندر و پاکسازی آب بندر، دفع روغن، اوراق‌سازي قایق ها و تأسیسات مربوط به حفظ محیط زیست بندر و زمین برای استقرار تأسیسات یاد شده است.
در توسعه و احداث بنادر صیادی باید به سطح و وضعیت زندگی اهالی ساکن در اطراف بندر، محیط زیست منطقه مورد نظر، سهم عملیاتی بندر، هماهنگی با اوضاع جدید صیادی و صنعت صید، بررسی اقتصادی اجرای طرح و تأمین نیازهای مربوط به تفریحات دریایی توجه کرد.
بندر صیادی نخل تقی در بندر بوشهر
ه ) بندر آزاد Free port
بندري كه تمام يا بخشي از آن به وسيله گمرك محصور شده و در آنجا هر گونه كالايي مي‌تواند بدون عوارض گمركي وارد يا خارج شود. بندري با اين ويژگي، محلي مناسب براي ترانزيت كالاست.
و ) بندر امن Safe port
يا بندر بي خطر، بندري كه كشتي، بدون آنكه در معرض خطرهايي چون خطرهاي دريا، طبيعت، اوضاع سياسي، خطرهاي بهداشتي و بيماري هاي عفوني قرار گيرد، مي‌تواند به آن وارد شود و از تسهيلات آن استفاده و در نهايت آن را ترك كند.
بندر با امكانات تخليه دوبه اي/ شناوري Craft port / Surf port / Overside port
بندر تخليه كالايي كه در آن بار در كنار اسكله يا بارانداز تخليه نميشود. اين امر، در مورد بنادري صادق است كه به سبب عمق كم آب كشتي نميتواند به آن وارد شود. كالا در دوبه يا هر گونه شناور مشابه ديگر تخليه مي‌شود و سپس، دوبه ها در همان لنگرگاه از كشتي تخليه مي‌شوند يا پس از سبك سازي كشتي و انتقال دوبه ها به بندر، تخليه در كنار اسكله داخلي بندر ادامه مييابد
ز ) بندر بسته Close harbour
بندري كه با اصول مهندسي، گودبرداري و حفاري ساخته مي‌شود.
ح ) بندر پناهگيري Port of refuge
مكان يا بندري غير از بندر بارگيري يا بندر مقصد مورد نظر كه كشتي جهت اجتناب از خطري احتمالي، مانند توفان، مي‌تواند به آن وارد شود و در آن پناه بگيرد.
ط ) بندرگاه مصنوعي Artificial harbour
يا بندر موقتي، بندري كه در آن براي محافظت در برابر باد و موج از موج شكن هاي موقت و مصنوعي و به طور معمول از دوبه هاي بتوني مغروق در آب استفاده مي‌شود. اغلب به دلايل اقتصادي ممكن است ضرورت داشته باشد كه به علت نبود بندري طبيعي، بندر گاهي موقتي همراه با اسكله و موجشكن ساخته شود.
3) طبقه‌بندي بر اساس عملكرد اختصاصي
نوعي طبقه بندي كه مي‌تواند بر مبناي هر يك از كاربردهاي ذيل يا تركيبي از آنها انجام شود:
ـ بندر ترانزيتي يا مركز ترانزيت كالا كه در آن كالاها براي حمل به مقصدي ديگر بدون پرداخت عوارض گمركي به طور موقت نگهداري مي‌شوند
ـ بندر آزاد گمركي
ـ بندر داخلي، يا نوعي خروجي طبيعي آب براي پس‌كرانه اطراف
ـ بندر نظامي، ويژه نيروهاي دريايي
ـ بندر صنعتي، يا منطقه بزرگ صنعتي داراي پايانه حمل و نقل دريايي
ـ بندر نفتي
ـ بندر ويژه شناورهاي فراگذر
4) طبقه‌بندي بر اساس موقعيت جغرافيايي
نوعي طبقه بندي كه شايد نتوان حد و مرزي براي آن قائل شد؛ زيرا نقاط جغرافيايي معدودي مي‌توان يافت كه از همه لحاظ به يكديگر شبيه باشند؛ با اين حال انواع مهم بنادر از لحاظ جغرافيايي به شرح ذيل‌اند:
ـ بندر با غوطه‌وري ساحلي، مانند بنادر نيويورك1و ساوتمپتن2؛
ـ بندر شاخابي يا بندر به شكل خليج باريك با مصب غوطه‌ور، مانند بندر فلمت3؛
ـ بندر با مصب كشندي، مانند بنادر بريستول4، لندن و آنتورپ5؛
ـ بندرگاه مصنوعي، مانند بندر دوور6؛
ـ بندر كناررودخانه‌اي يا غيركشندي، مانند بندر مونرآل7.
1- New York. 2- Southampton. 3- Falmouth. 4- Bristol. 5- Antwerp. 6- Dover. 7- Montrealا
5) طبقه‌بندي بر اساس ابعاد و اندازه
به نظر مي‌رسد آمار و ارقام واقعي و مطلوبي براي محاسبه اندازه‌ها يا توان توليدي يك بندر به منظور ارزيابي و مقايسه آن با ساير بنادر در اختيار نباشد؛ با اين حال، معيارهاي زير بيشتر از ساير آمار و ارقام اندازه‌گيري شده براي طبقه‌بندي بنادر به كار مي‌روند:
- وزن كل كالاي جابه‌جا شده در يكسال
- ارزش كلي كالاي جابه‌جا شده
- مجموع تعداد كشتي هاي ورودي و خروجي به بندر در يكسال
- تعداد اسكله‌هاي موجود
- ابعاد بزرگ‌ترين كشتي قادر به استفاده از تسهيلات بندري
با آنكه ابعاد بزرگ‌ترين كشتي قادر به استفاده از تسهيلات يك بندر، براي مقايسه بنادر مختلف چندان مناسب به نظر نمي‌رسد؛ از ديدگاه عاملان و اداره‌كنندگان كشتي ها و كساني كه با برنامه‌ريزي بندري و طراحي كشتي هاي آينده در ارتباط هستند، معيار بسيار مهمي به شمار مي‌رود. رقم معمول محدودكننده، يا رقمي كه اغلب با هزينه‌بر‌ترين و دشوارترين چالش همراه است، به آبخور كشتي يا عمق آب بندر بانك جهاني بنادر را به 3 گروه عمده تقسيم كرده است:
6 ) طبقه‌بندي بر اساس تقسيم‌بندي بانك جهاني
- بنادر كانوني جهان؛ بنادري كه در سطح جهاني فعاليت دارند و در مسير خطوط اصلي كشتيراني جهان هستند. بندر هنگ‌كنگ1 و بندر روتردام نمونه‌اي از اين گروه از بنادر هستند و كشتي هاي كانتينري بالاي 000 ,4 تي.اي.يو2 در آنها پهلو مي‌گيرند؛
- بنادر كانوني منطقه‌اي؛ بنادري كه در سطح منطقه‌اي فعاليت مي‌كنند و مكمل بنادر كانوني جهاني‌اند. بنادر دبي و كلمبو نمونه‌اي از اين گروه بنادر هستند؛
- بنادر كانوني زيرمنطقه‌اي؛ بنادري كه در سطح ملي و زيرمنطقه‌اي عمل مي‌كنند و مكمل بنادر كانوني منطقه‌اي هستند. اين بنادر اغلب كشتي هاي مواصلاتي را مي‌پذيرند. بندر دمام عربستان نمونه‌اي از اين گروه بنادر است.
از ويژگي هاي بنادر كانوني، مي‌توان به دسترسي به پس‌كرانه‌اي كه شيوه‌هاي مختلف حمل‌ونقل تركيبي را سازمان دهد، مراكز توليد و مصرف، برخورداري از مبادي و مقاصد منطقه‌اي و پذيرش ظرفيتي بيش از 000 ,000 ,3 تي.اي.يو كانتينر در سال اشاره كرد.
1- Hong Kong. 2- Twenty-foot Equivalent Unit (T.E.U.).
