برای حمل و نقل کالا از روش ها یا سیستم های مختلف استفاده می شود. مهمترین روش های حمل و نقل در طبقه بندی زیر ارائه شده است :
الف – حمل و نقل جاده های
این سیستم برای حمل مسافر و بار در مسافت های کوتاه و در حجم های کم بسیار مناسب است و دسترسی خوبی را به صورت خانه به خانه فراهم می سازد.
ب – حمل و نقل ریلی
این سیستم برای حمل بار در مسافت های طولانی مناسب است و به ویژه برای حمل کالاهای فلّه در حجم بسیار زیاد مناسب می باشد.
ج – حمل و نقل آبی (دریایی)
این سیستم مناسب ترین و ارزان ترین وسیله حمل مواد خام است . حمل کالاهای حجیم در مسافت های بسیار طولانی به وسیله این سیستم حمل و نقل به راحتی امکان پذیر است،مشروط به این که سرعت حمل عامل مهمی نباشد . این سیستم برای حمل و نقل در آّبراه هایداخلی مانند رودخانه ها و کانال ها نیز کاملاً کارآمد است.
د – حمل و نقل هوایی
این سامانه سریع ترین سیستم حمل و نقل و در عین حال پرهزینه ترین آن ها است. عوامل مختلفی از قبیل شرایط جوی، عوارض و موانع، بر روی این سیستم تأثیر می گذارند. این سیستم برای حمل و نقل در مسافت های طولانی و نیز کالاهای فاسد شدنی مناسب است.
ح – حمل و نقل پیوسته
استفاده از این سامانه حمل و نقل (با استفاده از خط لوله ) در انتقال آب، فرآورده های نفتی و گاز بسیار متداول است و از سایر سیستم های حمل و نقل پیوسته نظیر تسمه نقاله و کابل نیز برای جابجایی کالا در مسافت های محدود مثلاً در سطح محوطه کارگاه ها یا معادن استفاده میشوند.
و – حمل و نقل ترکیبی
در این سیستم حمل و نقل، سعی در ارتقاء بهره وری با استفاده از برتری های هر یک از سامانه های فوق و پیشگیری از معایب آن ها است، به نحوی که ترکیب مناسبی از آن ها شرایط بهینه را جهت انتقال کالا یا مسافر فراهم آورد.
یک مقایسه کلی بین روش های مختلف حمل و نقل در جدول زیر صورت گرفته است . در این مقایسه به قابلیت دسترسی ؛ سرعت ؛ کارآیی و … اشاره شده است جدول زیر این مقایسه را نشان می دهد:
روش های حمل و نقل دریایی
باتوجه به اهمیت حمل و نقل دریایی در عملیات بندری به بررسی روشهای مختلف حمل و نقل دریایی پرداخته می شود
- تقسیم بندی از دیدگاه خدمات حمل و نقل دریایی
صنعت حمل و نقل دو نوع خدمت اصلی را ارائه می دهد :
الف) سرویس های 1- اجاره ای یا 2- آزاد پیما
خدمات اجاره ای بین دو بندر خاص رفت و آمد می نمایند . در این شکل از سرویس، یک شرکت دریایی یک کشتی را برای هدف خاصی اجاره می نماید . این نوع خدمت بیشتر جهت حمل کالاهای فلّه شامل کالای نفتی، سنگ آهن، کالای دانه ای یا زغال سنگ استفاده می گردد.
ب) 3- خدمات حمل ونقل خط پیما
شامل سرویس منظم حمل و نقل دریایی است که بین بنادر مختلف حرکت می نماید .جهت اطمینان یافتن از قابلیت خدمت و دوره منظم رفت و آمد مشخص، ممکن است تعدادی از کشتی ها در یک مسیر فعالیت نمایند . سهم عمده ای از این نوع حمل ونقل را حمل و نقل
1 – charter services 2 – Tramp 3 – Liner
ویژگی اجاره ای خط پیما
- مقدار زیاد کم
- نظم رفت و آمد کم زیاد
- شناور فلّه و مایع کالای عمومی
- تعداد رفت و آمد کم بالا
جدول زیر مقایسه بین دو نوع سرویس خط پیما و آزاد پیما را نشان می دهد.
- تقسیم بندی از دیدگاه موقعیت جغرافیایی
حمل و نقل دریایی شامل دو محدوده عملکردی اصلی است . این دو محدوده عبارتند از اقیانوس ها یا دریاها، رودخانه ها یا رودها . هر یک از این مکان های آبی قسمتی از دامنه حمل و نقل دریایی را تشکیل می دهند . حمل و نقل کالا بین بنادر یک کشور از راه دریا که فقط به کشتی های خودی اجازه داده م یشود ’ کابوتاژ‘ نام دارد.
3) تقسیم بندی بر اساس مسیر دریایی
الف ) 1 بندر به بندر
و این خدمتی غیر منظم یا منظم بین دو بندر است که بین آن ها کشتی رفت و آمد می کند و معمولاً حمل و نقل کالا در این نوع مسیر یک طرفه صورت می گیرد . در این سیستم معمولاً مواد خام، به خصوص نفت و مواد معدنی بین نقطۀ استخراج و مناطق صنعتی حمل و نقل می گردند.
ب ) 2 پاندولی
این نوع مسیر خط سیر منظمی بین بنادری است که در دو طرف یک منطقۀ آبی در مجاورت یکدیگر قرار دارند . تعدادی از بنادر در یک ساحل قرار دارند و ابتدا خدمت دهی به آن ها انجام یافته ، سپس سفر از یک کرانۀ ساحل به کرانۀ دیگر صورت می گیرد و این فرآیند در ساحل دیگر به همین شیوه تکرار می گردد . این روش بین اروپای غربی و سواحل شرقی آمریکا متداول بوده در آن بیشتر کالاهای مشخص و به خصوص کانتینری حمل می گردد .
ج ) 3 دور دنیا
در این روش،خدمات شناورها بین بنادر مختلف به طور پیوسته صورت می گیرد به شکلی که این مجموعه حمل و نقل با حرکت شناورها به دور دنیا همراه می گردد . در این این نوع مسیر – روش حمل و نقل نیز، بیشتر کالاهای کانتینری جابجا می شوند . در شکل زیر انواع دریایی را مشاهده می کنید.
انواع مسیر دریایی – شکل
