بندر، محلي است که کشتی ها در كنار آن براي تخلیه یا بارگیری توقف مي‌كنند و علاوه بر تأمین ايمني و امنيت لازم برای استقرار کشتی ها، از امکانات مورد نياز برای تخلیه و بارگیری کالا، سوار و پیاده کردن مسافر و حوضچه‌های تعمیراتی برخوردار است. بنادر اغلب در سواحل اقیانوس ها، دریاها و دریاچه‌ها، در نزدیکی مصب رودخانه‌ها یا در شاخابه‌ها قرار دارند.
بنادر، به طور معمول بر اساس محل ساخت، نوع سازه و نوع کاربری طبقه‌بندی می‌شوند. بندر ساحل طبیعی، به سبب وجود خلیجي کوچک، مانند بندر نیویورک1 یا جزیره‌ای سدی، مانند بندر هنگ‌کنگ2، شکل می‌گیرد و بندر دارای موج‌شکن مانند بندر کازابلانکا3، به كمك موج‌شکن ها از هجوم امواج و جریان های دریایی محفوظ مي‌ماند.
بندر، از لحاظ اقتصادی مركزی است که ارتباط بین ترابری دریایی را با ترابری زمینی یا رودخانه‌ای تأمین می‌کند و در عين حال، در برخي موارد از نظر صنعتی و بازرگانی نیز حائز اهميت مي‌شود.
برنامه‌ریزی و توسعه بندر را می‌توان به صورت برنامه‌ریزی و توسعه بندري جدید یا گسترش بندر موجود در نظر گرفت که اغلب، هدف آن افزایش ظرفیت یا ارتقای عملیات بندری است. به طور کلی، توسعه بندر در 3 سطح مختلف ملی، محلی و پایانه بندر مد نظر قرار مي‌گيرد.
مطالعه کامل سطوح فوق، فرآیندي پیچیده و مستلزم مشارکت کارشناسان مختلف با زمینه‌های تخصصی متنوع است.
از جمله اقدامات مهم و ضروری در برنامه‌ریزی و توسعه بندر، تهیه طرح اصلی یا مادر آن است. در این طرح باید به نوع بندر، محل آن و معیارهای طراحی اولیه توجه کرد.
در تعیین معیارهای طراحی اولیه، باید اهداف طرح، طرح های مشابه منطقه‌ای و ملی، نوع عملیات بندری، مانند تخلیه و بارگیری کانتینرها و سایر کالاها، ترانزیت و انتقـال کالاهـا از وسیله‌اي به وسیله‌ای دیگر، صادرات و واردات کالا، شناور طراحی و تجهیزات عملیاتی را در نظر گرفت.
بندر، منطقه‌اي است در ساحل دريا، درياچه يا رود كه از امكانات و تسهيلات پهلوگيري يا لنگراندازي كشتي ها و تجهيزات انتقال كالا از كشتي به ساحل يا ساحل به كشتي برخوردار است و به عبارتي امكان تعامل ميان كشتي و ساحل يا تعامل چندوجهي دريايي را فراهم مي‌آورد. در حقوق دريايي انگليس، بندر به معني عام آن شامل هر گونه بندر، بندرگاه، لنگرگاه، رود، دهانه يا مصب رودخانه، پناهگاه دريايي، حوض يا حوضچه، كانال يا هر محل ديگري است كه شخص يا گروهي از اشخاص با اختيار قانوني و تحت قانوني معيّن مي‌توانند براي كشتي هايي كه به آن وارد مي‌شوند يا از تسهيلات آن استفاده مي‌كنند هزينه‌هايي وضع و دريافت كنند.
بنادر ممكن است در طي زمان طولاني به طور طبيعي به وجود آمده و تكامل يافته باشند. دليل وجودي يك بندر، بر حسب محل آن به طور عموم تأمين نيازها و خدمت به منطقه پس‌كرانه آن از طريق دريا و ارتباطات دريايي است. اكثر بنادر، از بعد مكاني از سابقه‌اي تاريخي برخوردارند و شايد بيشتر در جايي قرار گرفته‌اند كه رودخانه بزرگ و مهمي از آنجا به دريا وارد مي‌شود. رودخانه، براي برخي بنادر عامل مهمي محسوب نمي‌شود؛ اما براي برخي ديگر، از نظر حيات و سلامت بندر عاملي اساسي و حائز اهميت به شمار مي‌رود.
آنچه در سرزمين پس‌كرانه بندر توليد مي‌شود و لازم است در چرخه بازرگاني به بنادر ماوراي بکار برود، از طريق بندر صادر مي‌شود. امروزه، بنادر در واقع كانال ارتباطي و اطلاعاتي يا به عبارتي شاهرگ اقتصادي كشورهاي متبوع خود هستند و از آنجا كه اين كشورها در تجارت خارجي به صادرات و واردات خود وابسته‌اند؛ اين جريان مداوم، كارآمد و بدون وقفه براي آنها اهميتي حياتي دارد.
در گذشته، بنادر عمده اغلب در شهرهاي بزرگ و مراكز عمده بازرگاني محصور بودند و دسترسي به محوطه‌هاي بندري و اسكله‌ها، فقط از طريق خيابان هاي باريك و پرازدحام مقدور بود. اين بنادر، از اسكله‌هاي باريكي تشكيل شده بودند كه تخليه و بارگيري كشتي ها در آنها به دشواري و كندي انجام مي‌شد. بناي بسياري از بنادر قديمي، به ويژه بنادر عمده اروپايي، به حدود بيش از يك قرن قبل باز مي‌گردد. اين بدان معني است كه بسياري از بنادر امروزي يادگار اسكله‌ها و حوضچه‌هاي كوچك قديمي و منسوخ و داراي مشكلاتي از قبيل كمبود فضا و عمق كافي آب هستند و نمي‌توانند پذيراي كشتي هاي بزرگ و مدرن باشند. بعضي از بنادر سنتي قديم، توانسته‌اند خود را با پيامدهاي فن‌آوري جديد وفق دهند. بنادري نيز وجود دارند كه تحت عناوين و برنامه‌هاي طرح هاي منطقه‌اي توسعه صنعتي دريايي، توسعه شايان توجهي يافته‌اند. اين بنادر، اغلب در نقاطي توسعه يافته‌اند كه داراي آبي با عمق مطلوب، زمين مناسب براي ساخت‌و‌ساز و نيروي كار انساني كافي هستند. البته، وجود توانايي هاي بالقوه زيست‌محيطي و سرمايه كافي براي ايجاد و توسعه ساير شيوه‌هاي حمل و نقل به منظور جمع آوري و توزيع جريان كالا نيز از ضروريات بندري توسعه يافته است.
بندر اروپايي روتردام1 مثالي بارز از بندري قديمي است كه در كنار رشد چشمگير صنايع دريايي، توانسته است در تبديل از بندري سنتي به بندري مدرن و توسعه يافته موفق عمل كند.
